چگونه الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی مرزهای هویت فردی را پاک می‌کنند؟
در دنیایی که روز به روز بیشتر از فیلترها، توصیه‌ها و پیشنهادهای الگوریتمی پر می‌شود، بسیاری از افراد (به ویژه نوجوانان) دیگر نمی‌دانند چه چیزی را واقعاً دوست دارند. این نه فقط یک بحران سلیقه است، بلکه بحرانی در خودشناسی و هویت‌یابی است. در این مقاله به پدیده‌ای نادیده‌مانده به نام «فرسایش هویتی توسط الگوریتم» می‌پردازیم: روندی پنهان اما تأثیرگذار که در سکوت، مرزهای میان “من واقعی” و “من طراحی‌شده” را پاک می‌کند.
هویت، وقتی از بیرون ساخته می‌شود.
هویت انسانی، ساختاری پویا و درون‌زا است که با تعامل اجتماعی، تجربه و بازتاب درونی شکل می‌گیرد. اما در شبکه‌های اجتماعی، این روند وارونه می‌شود. الگوریتم‌ها با تحلیل تعاملات کاربران (لایک، کامنت، زمان تماشا و…) مدلی از «منِ ترجیح‌داده‌شده» می‌سازند و سپس این مدل را تقویت می‌کنند.
کاربر در معرض پست‌هایی قرار می‌گیرد که به آنچه قبلاً دیده شبیه است، نه آنچه ممکن است به رشد هویتی‌اش کمک کند. به‌عبارتی، کاربر در حبابی از تایید گرفتار می‌شود که به تدریج جای «هویت» را با «بازنمایی الگوریتمی از علاقه‌مندی‌ها» عوض می‌کند.
نوجوانان بیش از دیگران در معرض این پدیده قرار دارند. آنان هنوز در مرحله‌ی ساختن تصویر از خود هستند و شبکه‌های اجتماعی برایشان بستر کشف دنیای بیرون است. اما این بستر، بیشتر به آینه‌ای جادویی شبیه است که فقط چهره‌هایی را نشان می‌دهد که بیشتر لایک می‌خورند.
در نتیجه، نوجوان به‌جای جستجوی «چه کسی هستم؟»، به سمت «چه کسی بهتر دیده می‌شود؟» سوق داده می‌شود. این تغییر رادیکال در مسیر هویت‌یابی، منشأ بسیاری از اختلالات روانی، اضطراب‌ها، و بحران‌های اجتماعی آینده خواهد بود.
الگوریتم‌ها فقط سلایق فردی را شکل نمی‌دهند، بلکه بر ساختار ناخودآگاه جمعی نیز تأثیر می‌گذارند. وقتی میلیون‌ها نفر از محتوای مشابهی لذت می‌برند، حتی بدون اینکه آن را دوست داشته باشند، یک استاندارد رفتاری و زیبایی‌شناسی مصنوعی شکل می‌گیرد. این همان جایی است که تنوع فرهنگی، فردیت و اصالت قربانی می‌شود.
سازمان مردم‌نهاد کنشگران فضای مجازی با هدف بازنگری در شیوه‌های زیست آنلاین و آگاه‌سازی کاربران، بر آن است تا پدیده‌هایی از این جنس را به سطح گفت‌وگوی عمومی برساند. ما باور داریم شناخت سازوکارهای پنهان الگوریتمی، اولین گام در بازپس‌گیری هویت انسانی در فضای دیجیتال است.
تنوع‌طلبی آگاهانه: تماشای محتوای متفاوت از آنچه معمولاً دنبال می‌کنید.
خاموش‌کردن توصیه‌گرها (Recommendations): در پلتفرم‌هایی مثل یوتیوب یا اینستاگرام، از قابلیت «Not Interested» استفاده کنید.
بازتاب درونی: پرسش از خود پیش از لایک یا دنبال کردن کسی: آیا واقعاً به این علاقه‌مندم؟
تربیت رسانه‌ای برای نوجوانان: آموزش تفکر انتقادی در مواجهه با محتوا، نه صرفاً آموزش مهارت‌های فنی.
نتیجه‌گیری
هویت، پدیده‌ای بسیار ظریف و شکننده است. در مواجهه با سامانه‌هایی که برای «بازداشتن ما از فکر کردن» طراحی شده‌اند، باید مقاومتی اندیشمندانه شکل گیرد. شاید الگوریتم‌ها ما را بهتر از خودمان بشناسند، اما اگر ما خود را نشناسیم، همه‌چیز را باخته‌ایم.
آرش حدادیان
موسس و مدیرعامل کنشگران فضای مجازی
