آیا تا به حال فکر کرده‌اید چرا یک خبر در دو رسانه مختلف، دو حس کاملاً متفاوت در شما ایجاد می‌کند؟ دلیل این موضوع، صرفاً اطلاعات نیست، بلکه روایتی است که آن رسانه برای شما ساخته است.در دنیای امروز، اطلاعات تنها مهم نیستند؛ چگونگی روایت شدن اطلاعات تعیین می‌کند که ما چه احساسی پیدا کنیم، چه فکری کنیم و حتی چه تصمیمی بگیریم.
روایت، یعنی بازگویی یک واقعه یا ایده با ساختاری مشخص و جهت‌دار. این ساختار معمولاً شامل:
شخصیت‌ها (مثلاً قهرمان یا دشمن)
مسئله (مثلاً یک بحران یا چالش)
سیر وقایع (آغاز، میانه، پایان)
نتیجه‌گیری یا پیام
رسانه‌ها با استفاده از روایت‌ها، دنیا را برای ما قابل فهم می‌کنند، اما گاهی با همین تکنیک، واقعیت را دگرگون یا جهت‌دار ارائه می‌دهند.
چه کسی داستان را تعریف می‌کند؟
رسانه‌ها زاویه دید خاصی دارند. مثلاً رسانه‌ای ممکن است یک معترض را “شهروند آگاه” بنامد و رسانه‌ای دیگر “آشوب‌گر”.
چه چیزی برجسته می‌شود؟
بخشی از واقعیت پررنگ می‌شود، بخشی حذف می‌شود.
چگونه احساسات برانگیخته می‌شوند؟
با تصویر، موسیقی، لحن گزارشگر، یا حتی تیتر.
چون روایت‌ها ذهن ما را شکل می‌دهند، بدون اینکه متوجه شویم.
چون در جنگ روایت‌ها، فقط آگاهان آسیب نمی‌بینند.
چون می‌خواهیم به‌جای پیروی، انتخاب‌گر باشیم.
فرض کنید یک اعتراض خیابانی در حال وقوع است. سه روایت ممکن است شکل بگیرد:
رسانه A: “اعتراض مدنی مردم برای حقوق اقتصادی”
رسانه B: “اغتشاش و تخریب اموال عمومی توسط آشوب‌گران”
رسانه C: “درگیری میان شهروندان و نیروهای انتظامی”
همه درباره یک واقعه صحبت می‌کنند، اما هرکدام داستان خودشان را تعریف می‌کنند. این تفاوت‌ها همان روایت‌ها هستند.
برای تحلیل یک روایت، می‌توان این پرسش‌ها را مطرح کرد:
چه کسی این روایت را ساخته؟
مخاطب کیست؟
از چه زبان و تصاویری استفاده شده؟
چه کسی قهرمان است؟ چه کسی دشمن؟
چه چیزی گفته نشده؟
نتیجه‌گیری:
روایت‌شناسی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای سواد رسانه‌ای است. اگر می‌خواهیم در دنیای پیچیده‌ی رسانه‌ای امروز گم نشویم، باید یاد بگیریم فقط به اطلاعات توجه نکنیم؛ بلکه بفهمیم چطور دارند آن‌ها را برای ما تعریف می‌کنند.
بیایید هوشمندانه روایت‌ها را بشنویم، بخوانیم و تحلیل کنیم.
📌 پیشنهاد ما: در بخش «آموزش سواد رسانه‌ای» سایت کنشگران، به‌زودی دوره‌ی کامل روایت‌شناسی منتشر می‌شود. همراه ما باشید!
✍️ آرش حدادیان
