ادراک‌سازی (Perception Management) یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های رسانه‌ای و جنگ روانی است که با هدف شکل‌دهی به باورها، احساسات و تصمیمات مخاطبان انجام می‌شود. این تکنیک در رسانه‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات سیاسی و حتی در کسب‌وکارها برای جهت‌دهی به افکار عمومی و تغییر نگرش‌ها به کار می‌رود.
در دنیای امروز، جایی که اطلاعات به سرعت در فضای مجازی منتشر می‌شوند، درک و تحلیل صحیح محتوا برای کاربران حیاتی است. سازمان کنشگران فضای مجازی نیز به عنوان یکی از فعالان حوزه سواد رسانه‌ای، همواره بر لزوم آگاهی‌بخشی به کاربران برای شناخت تکنیک‌های ادراک‌سازی و مقابله با اخبار جعلی تأکید دارد. در این مقاله، مفهوم ادراک‌سازی رسانه‌ای را بررسی کرده و روش‌های مورد استفاده در این تکنیک را معرفی می‌کنیم.
ادراک‌سازی چیست؟
ادراک‌سازی فرآیندی است که در آن اطلاعات به شکلی ارائه می‌شود که برداشت مخاطب از واقعیت تغییر کند. این فرآیند می‌تواند به ایجاد باورهای جدید، تغییر نگرش‌ها یا حتی شکل‌دهی به رفتارهای اجتماعی منجر شود. این تکنیک معمولاً در موارد زیر به کار می‌رود:
✔ جنگ‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی → تغییر تصویر یک کشور، سازمان یا فرد خاص در افکار عمومی.
✔ مدیریت بحران → کاهش یا افزایش حساسیت عمومی نسبت به یک رویداد خاص.
✔ تبلیغات سیاسی → تأثیرگذاری بر رأی‌دهندگان از طریق اخبار و اطلاعات کنترل‌شده.
✔ بازاریابی و برندینگ → ایجاد تصویری مثبت از برندها در ذهن مشتریان.
تعریف: ارائه اطلاعات از یک زاویه خاص به‌گونه‌ای که برداشت مخاطب کنترل شود.
مثال: یک رسانه اعتراضات خیابانی را “جنبش آزادی‌خواهانه” می‌نامد، در حالی که رسانه‌ای دیگر آن را “آشوب و اغتشاش” توصیف می‌کند.
تعریف: ارائه بخشی از اطلاعات و حذف قسمت‌های دیگر برای هدایت ذهن مخاطب.
مثال: انتشار نیمی از سخنرانی یک سیاستمدار برای القای معنای خاص، در حالی که بخش اصلی سخنان او سانسور شده است.
تعریف: ارائه یک ادعا از زبان یک شخصیت یا نهاد معتبر برای جلب اعتماد مخاطب.
مثال: بیان اینکه “دانشمندان” یک موضوع خاص را تأیید کرده‌اند، بدون ارائه نام یا مدرک علمی.
تعریف: تکرار یک پیام در رسانه‌های مختلف تا زمانی که مخاطب آن را به عنوان حقیقت بپذیرد.
مثال: تکرار یک ادعای نادرست در رسانه‌ها به‌گونه‌ای که مردم آن را باور کنند (اصل گوبلز: “یک دروغ را آن‌قدر تکرار کن تا حقیقت شود”).
تعریف: معرفی یک گروه، کشور یا فرد خاص به عنوان دشمن برای توجیه اقدامات خاص.
مثال: معرفی یک کشور به عنوان تهدید جهانی برای جلب حمایت عمومی از جنگ علیه آن.
تعریف: هدایت توجه مخاطبان به موضوعات خاص و نادیده گرفتن سایر مسائل مهم.
مثال: پوشش گسترده اخبار زرد و حاشیه‌ای برای منحرف کردن اذهان عمومی از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی.
تعریف: استفاده از احساسات برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی.
مثال: نمایش تصاویر دلخراش برای تحریک احساسات مخاطبان و جلب حمایت آن‌ها از یک موضوع خاص.
در دنیای دیجیتال، که اطلاعات به سرعت در حال انتشار هستند، اهمیت سواد رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. بسیاری از سازمان‌های فعال در این حوزه، از جمله سازمان کنشگران فضای مجازی، همواره بر آموزش کاربران برای شناسایی اخبار جعلی، تبلیغات گمراه‌کننده و تکنیک‌های جنگ روانی تأکید دارند.
بررسی منابع خبری و مقایسه اطلاعات از چندین منبع معتبر.
تحلیل زوایای مختلف یک خبر برای شناسایی قاب‌بندی رسانه‌ای.
پرهیز از به اشتراک‌گذاری اخبار بدون تحقیق درباره صحت آن‌ها.
افزایش آگاهی درباره تکنیک‌های جنگ روانی و پروپاگاندا.
نتیجه‌گیری
ادراک‌سازی، ابزاری قدرتمند در دنیای رسانه و تبلیغات است که می‌تواند بر افکار عمومی تأثیر بگذارد. این تکنیک در سیاست، اقتصاد، جنگ‌های رسانه‌ای و حتی بازاریابی مورد استفاده قرار می‌گیرد. افزایش سواد رسانه‌ای کاربران و آگاهی از این تکنیک‌ها، کلید مقابله با دستکاری اطلاعات و اخبار جعلی است.
نویسنده: آرش حدادیان
