شاید تا به حال برایتان پیش آمده که به دنبال یک محصول خاص بوده‌اید، و بعد ناگهان در همه جای اینترنت تبلیغ آن محصول را دیده‌اید. یا مثلاً وقتی چند ویدیو درباره تغذیه سالم در یوتیوب دیده‌اید، بعد از آن فقط ویدیوهایی در همین زمینه به شما پیشنهاد شده‌اند. این اتفاقات تصادفی نیستند؛ پشت آن‌ها الگوریتم‌ها قرار دارند. در دنیای دیجیتال امروز، الگوریتم‌ها نقش مهمی در تعیین اینکه چه چیزی ببینیم، بخوانیم و حتی باور کنیم ایفا می‌کنند. به همین دلیل، داشتن “سواد الگوریتمی” برای همه ما ضروری شده است.
الگوریتم چیست؟
الگوریتم‌ها مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها هستند که سیستم‌های دیجیتال (مثل اینستاگرام، گوگل، یوتیوب و…) از آن‌ها برای تصمیم‌گیری استفاده می‌کنند. مثلاً اینکه چه پست‌هایی در صفحه اصلی شما نمایش داده شود، یا چه ویدیوهایی به شما پیشنهاد گردد، همگی به‌واسطه الگوریتم‌ها تعیین می‌شوند.
سواد الگوریتمی یعنی چه؟
سواد الگوریتمی یعنی:
بدانیم الگوریتم‌ها چگونه کار می‌کنند.
بفهمیم چه تأثیری بر انتخاب‌ها و باورهای ما دارند.
بتوانیم آگاهانه‌تر در فضای مجازی حضور پیدا کنیم.
این نوع سواد به ما کمک می‌کند بفهمیم که همه چیزهایی که در فضای مجازی می‌بینیم، انتخاب ما نیستند؛ بلکه انتخاب یک الگوریتم هستند که بر اساس رفتارهای قبلی ما تصمیم می‌گیرد.
الگوریتم‌ها چگونه ما را شکل می‌دهند؟
الگوریتم‌ها با بررسی رفتار دیجیتال ما (مثلاً چه چیزهایی لایک می‌کنیم، چه ویدیوهایی می‌بینیم و چقدر وقت برای هر محتوا صرف می‌کنیم)، سعی می‌کنند علایق ما را حدس بزنند و محتواهای مشابه بیشتری به ما پیشنهاد دهند. این کار شاید مفید به نظر برسد، اما یک خطر پنهان هم دارد:
ما وارد “حباب فیلتر” (Filter Bubble) می‌شویم.
حباب فیلتر چیست؟
حباب فیلتر یعنی:
ما فقط محتواهایی را می‌بینیم که مطابق با باورها و علایق قبلی ماست. به مرور از دیدن دیدگاه‌های مختلف یا اطلاعات جدید محروم می‌شویم. این موضوع باعث می‌شود:
نگاه ما به دنیا محدود شود.
کمتر با ایده‌های مخالف روبه‌رو شویم.
دچار تعصب یا خودتاییدی شویم.
اتاق پژواک یعنی چه؟
“اتاق پژواک” (Echo Chamber) به حالتی گفته می‌شود که ما فقط در میان افرادی هستیم که مثل خودمان فکر می‌کنند و حرف می‌زنند. در این فضا:
صداهای مخالف شنیده نمی‌شود.
باورهای اشتباه تقویت می‌شوند.
جامعه دوقطبی‌تر می‌شود.
چرا سواد الگوریتمی مهم است؟
چون به ما کمک می‌کند تا قربانی دستکاری رسانه‌ای نشویم.
چون باعث می‌شود خودمان انتخاب کنیم چه چیزی ببینیم، نه الگوریتم.
چون درک بهتری از دنیای اطراف و تنوع دیدگاه‌ها پیدا می‌کنیم.
چطور سواد الگوریتمی خود را بالا ببریم؟
آگاه باشیم که پیشنهادهای رسانه‌ها هدف‌دار است.
گاه‌به‌گاه عمداً به سراغ دیدگاه‌های مخالف برویم.
از چند منبع مختلف برای کسب اطلاعات استفاده کنیم.
تنظیمات حساب‌های کاربری‌مان را بررسی و محدود کنیم.
درباره الگوریتم‌ها مطالعه کنیم و نحوه عملکرد آن‌ها را بشناسیم.
جمع‌بندی
سواد الگوریتمی یعنی داشتن چشم باز در دنیای دیجیتال. یعنی ندانستن را به دانستن تبدیل کردن. اگر ندانیم الگوریتم‌ها چگونه کار می‌کنند، ناخواسته اسیر آن‌ها می‌شویم. اما اگر این سواد را کسب کنیم، می‌توانیم از فضای مجازی به‌جای اینکه فقط مصرف‌کننده باشیم، استفاده‌کننده‌ای هوشمند باشیم.
آرش حدادیان
موسس و مدیرعامل سازمان کنشگران فضای مجازی
